Göğe Bakma Sanatı ve Turgut Uyar

* Gıyabında Konuşmalar

  Şahin Kaygun’un portresiyle biten küçük cep kitabında; bir bilseniz hangi hüzünlü, hangi eskimiş de yarım bırakılmış hikayelere son noktadır Turgut Abinin o çizgili yüzü. Çizgisini hiç bozmayan ve bir o kadar anarşist bıyıklarında soluksuz asılı sigarasıyla efendiliği yüzümüze esen “Büyük Saat” ustası…

  Erhan Altan’ın kaleme aldığı ve kendisi gibi edebiyata gönül vermiş eşi Tomris Uyar’la yapılmış söyleşi ziyafetiyle merhaba. İkinci Yeni akımının en tehlikeli şairlerinden biriydi Turgut Uyar. Biz ki “Göğe Bakma Durağı” ile tanıyoruz şahsını. Onun şiirinde ahenk var mıydı, bir melodiye takılıp gidilebilir miydi bilinmez ama; en ağır ketumluğu bulabilirsiniz dizelerinde. Evet sizden bile içine kapanık, kendini beğenmiş-kendine küs, en az sizin kadar evcimen bir şiir dünyasına açılan ilk kapıdır yazdıkları. Yazmasa ne çok şey kaybederdi ayazından Ankara! Ankara’nın meydanlarıdır meşhur olan. Hüznü ve ayazından başka. Başka nedir ki şu içli dışlı olmuşluğumuz kendimizle.

  Madem ki sözün geldiği yerdir Ankara, Tomris Uyar’ı buyur edelim:  Ankara’da ben, bir yıl kadar Turgut Uyar’la oldum. Cemal Süreya’dan ayrıldıktan sonra 1966 yılının sonundan itibaren Ankara’ya gittim bir yıl. Para bakımından çok büyük sıkıntılar çekiyordu. Çünkü hem nafaka ödüyordu üç çocuğuna hem de bir sürü borcu vardı. Ey okur! Bu sayfayı tasarlarken, gıyabında konuşacaklarımızın dedikodusunu yapacağımızı peşinen söylemiştik. Dikkatinden kaçtıysa bir daha oku. Ki; es geçme Cemal Süreya’nın Üvercinka’larından birinin de Tomris Uyar olduğunu. Bekleme yapmayın lütfen, ilerleyelim. Taksitler, taksitle alınmış eşyalar filan… Onların borcu ödeniyordu. O yüzden çok sıkışık bir dönem geçirdik. Gene de elimizden geldiğince Papirüs’e yardım ediyorduk…

ikimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım

şu kaçamak ışıklardan şu şeker kamışlarından

bebe dişlerinden güneşlerden yaban otlarından

durmadan harcadığım şu gözlerimi al kurtar

şu aranıp duran korkak elleri tut

bu evleri atla bu evleri de bunları da

göğe bakalım

                

  Turgut Uyar’ın şiirinde bir okul zili coşkusu var çocuksu, bağımsız. Ne tok çıkıyor sesi ne cılız. Hem varmış gibi dikiliyor karşımıza hem de saklanıveriyor en olmadık zamanlarda. Az önce de söyledim ya çevresine ne kadar duyarlı, aynı oranda kapalı kendisine. “Acıların Tarihi”ni yazmak her şaire nasip olmaz kuşkusuz; fakat tam da Turgu Uyar’ın harcıdır acı ve onun hem tarihi hem de tarifi.

kalın ve karanlık bir çatı merdiveni gibi

giderilmez eksikliğini tanırım onun

suyun bardakta duruşu gibi

bir öfke usul usul büyürken kuytuda

yemyeşil bir çayır görünümündedir

haziran ortasında bir gümüş lüfer

büyülü bir fotoğraf bir gümüş çerçevede

ve evinde hemen hazır bir silah

böyle kargaşalı günler döneminde

beşer onar koparılan bir takvim sanki bahara

  Duygusal yönü ağır basan ve öyle ki; acıya böylesine tutkulu bir edebiyat gönüllüsünden bahsederken insani değerleri görmezden gelmek olmaz. Her şairin bir “yarınlar sözlüğü yazarı” olduğuna olan inancımın filozofudur Turgut Uyar. Hepimiz kadar hayatta var olmuş ve hayatın var ettiği pek çok duyguda da kendini esirgemediği gibi, gerektiğine hayatı sadece kendisine değil, yaşantısına bir vesile dahil olmuşlara da gri tonlarında yaşatma yürekliliğini göstermiştir. Çok kıskanç bir insandı zaten. Özgürlüğümün kısıtlanması hele böyle benim de haklı gördüğüm nedenlerden dolayı olmaya başlamışsa kurtuluş yolu ararım ve bu durumda bulamam tabii ki… Bana karşı çok şiddetli kızardı. Başkasına karşı çok şiddetli değil, hayır. Uzun süren bir kızgınlığı vardı üstelik. Kinci değil ama geri dönmeyen… Yani yaptığı haksızlığın içinde şu kadarcık haklılık olsa onda ısrar eden tiplerdendi. Hiç bana göre değil, ben hemen kabul ederim yanlışımı. Çok zor özür dilerdi.

                

  Turgut Uyar’ın en iyi yaptığı şey kuşkusuz “şiir yazmak” kaygısı gütmeden ve şiirselliğe (!) bulaşmadan şiir yazabiliyor olmasıydı. Sözcükleri yan yana getirişi ve kurgusundaki sadelikten anlayabileceğiniz yoruma kapalı mısraların dizilişi, sizi doğru yola sürükleyen unsurlardır. Takılın onların peşine, emin olun çok pişman olacaksınız. Ve sonra der ki:

ben şimdi diyorum ki bir bak şu alanlara

sokaklara köprülere kiremitsiz damlara

taşlara sopalara amanvermez silahlara

şehir haritasına trafik lambasına kan içinde adamlara

kan içinde adamlara

kan umutsuzluktur

ona kendini hazırla

ne kadar yalnız olduğumuzu hep hatırla

açlıkları yoklukları kırımları

-örneğin sensiz olmak ömrümün bir akşamında-

  Görüldüğü üzere Turgut Uyar asla militarizme ya da sloganvari söyleme yakın olmamıştır. Aslında bir eylem insanı olmaktan da özellikle uzak durdu. Onun için yazmak, başlı başına bir eylemdi. Kendi şiirinin de farkındaydı aslında. Hatta o kadar ki; güzel bir dizeyi yanlışlıkla yazdığı zaman (!) “kalemimden kaçmış” tepkisi alınabilirdi. Çünkü asıl amacı şiirsellikten kaçmaktı ve bunu başarmak için asla zorlanmadı. Mesela Cemal Süreya’da politik bir söylem hevesi her daim var olmuştur. Dolayısıyla diğer İkinci Yenici’lerden de bu yönüyle ayrılan Turgut Uyar, şiirsellikten çıkıp kuru bir düzenle de var olmadı edebiyat sürecinde. Bu yapıyı, biçim üzerinde yaptığı çalışmalarla gerçekleştirmeyi bildi. Bir de İlhan’dır (İlhan Berk) sadece şiirle uğraşacak olan. Cemal Süreya mesela politikacı olmayı çok isterdi. Yani şiir yazmak kadar politikacı olmayı çok isterdi…

  Bin bir hevesle araştırdığım ve öğrendiğimde sevindiğim en güzel detay, yazar ve/veya şairlerin yazma sürecine dair aldığım bilgi kümeleridir. Tomris Uyar’ın Erhan Altan’a verdiği yanıtta söylediği gibi, yazmak için ilham gelmesini beklemezdi. Aklına takılan bir konu ya da bir dize, bir ses varsa hemen yazmaya otururdu. Günün saatinin bir önemi yoktu. Ama daha çok öğleye doğru; yani on bir civarı olurdu. İlhama hiç inanmayan bir insandı. Tabii ki ilham dalgası beklemezdi. O, öncelikle şiirin neresinin teknik olarak eksik olduğunu fark ederdi ve onu düzeltene kadar uğraşırdı. Ama bu mutlaka kağıdın ve kalemin başında uğraşma olmazdı, düşünürdü durmadan, o belli olurdu yüzünden. Bulduğu zaman gider düzeltirdi, gece yarısı da olabilirdi bu bulma anı. Onu düzeltene kadar rahat edemezdi.

seversin diye söylerim her şeyi, sana uygun olsun

çünkü her şeyin birbirine uygununu sen bulursun

gel ellerini ver en güzel ellerini öyle

ruhum, ateş yüreğim, kokum birlikte öyle

  “Tomris Uyar İçin Bir Şiir Kurma Çalışması” adlı şiirinden arakladığım bu birkaç dizede; anlatım, en antişiirselliğiyle dilimizde doludizgin. Keyifle. Hal böyleyken dönüp bir de günümüz şairlerine (!) ve üstatlarına (!) göz gezdirdiğimde acayip görüşler duymaktan da alamıyorum kendimi. Günde birkaç şiir yazdığını söyleyen bey amcalar var. Ya kendisini sosyal medyada ilah ilan eden yarım kafiye zekalılar yok mu, onlara ne demeli!

  Bir şiiri yıllarca bekletebilirdi ama yıllarca beklettiğini de sanmıyorum. Üç ay içinde bir şiiri falan mutlaka bitirmiş olurdu. Şiir yazamayınca sinirli ve gergin olurdu. Ama bu gerginlik çok belirgin bir gerginlik olmazdı. Zaten çok güleryüzlü bir insan olmadığı için, tanıyan biri ancak seçebilirdi bu farkı. Çok dalgın olurdu ve kafasının bir yere takılı olduğu yüzünden okunurdu. Ama onun dışında bir şikayet etmezdi, düşünürdü… Şiir yazdığı dönemlerde ise benden değil ama; çevresinden uzaklaştığını söyleyebiliriz. Hiçbir zaman yakını fazla olmadığı için onu da bilemeyeceğim.

ben bir gün giderim ki neyim kalır

eksik bıraktığım her şeyim kalır

yaz günü kim ister ki öldüğünü

eksik bıraktığım her şeyim kalır

yaşamam bir beyazlık gibi sanki

eksik bıraktığım her şeyim alır

genişlerim dağılırım beyazlarım

ben bir gün giderim ki neyim kalır

ben bir gün giderim ki ey diri at

elbette benim de bir şeyim kalır

  Oğluna Turgut Uyar adını koyacak kadar karşılıklı iyi baba-oğul ilişkisine sahipti. Aile yapısının çok kuvvetli olduğunu söyleyemesek de oğluyla diyalogları her birinden farklıydı. Turgut Uyar az kişi severdi. Can’ı (Can Yücel) çok severdi mesela. “Şiir diye bir şey olmamış olsa, İlhan (İlhan Berk) bulurdu”  derdi, şiiri sevdiği için İlhan’ı severdi… Misafiri de pek sevmezdi ve kolay kolay dışarı çıkmazdı.

şimdi otobüs gelir gideriz

dönmeyeceğimiz bir yer beğen başka türlüsü güç

bir ellerin bir ellerim yeter belleyelim yetsin

seni aldım bana yırdım durma kendini hatırlat

durma kendini hatırlat

durma göğe bakalım

Not : İlgili yazı, Sade Edebiyat dergisinde matbu olarak yayınlanmıştır.

-  http://yavuzyavuzerkoleksiyon.blogspot.com.tr

-  http://hicligeprova.blogspot.com.tr